Nowa Słupia jest niewielkim miastem leżącym u podnóży Łysej Góry (Świętego Krzyża), będącym jednym z najważniejszych punktów na turystycznej mapie Gór Świętokrzyskich. Znajduje się w otulinie Świętokrzyskiego Parku Narodowego i można stąd wyjść na Łysą Górę.

W okresie od I do III w. n.e. w miejscu dzisiejszego miasta działał prężny ośrodek hutniczy, którego pozostałością są tak zwane dymarki, prymitywne piece oraz grudy żużlu pozostałego po wytopie. W miejscu, gdzie okryto największe skupisko takich pieców znajduje się obecnie Muzeum Starożytnego Hutnictwa. Nieopodal odtworzono wioskę z epoki, która działa pod nazwą Centrum Kulturowo- Archeologicznego.

Miasto u podnóży Łysej Góry rozwinęło się z osady, która obsługiwała ruch pielgrzymkowy do Klasztoru Świętokrzyskiego. Ważnym zabytkiem związanym z pielgrzymkami jest figura Kamiennego Pielgrzyma czyli węgierskiego królewicza Emeryka znajdująca się przy wejściu na szlak na Święty Krzyż. Od XIII w. właścicielami wsi byli benedyktyni, którzy w 1351 r. doprowadzili do założenia miasta Nowa Słupia. Miało ono przywileje organizowania jarmarków oraz wiele warsztatów rzemieślniczych. Funkcjonowało jako duży ośrodek pielgrzymkowy aż do kasaty klasztoru w 1819 r., a następnie zaczęło podupadać.

Odrodzenie nastąpiło dopiero w drugiej połowie XX w. na skutek zwiększania się ruchu turystycznego i wzrostu zainteresowania wędrówkami po Górach Świętokrzyskich. Obecnie jest tu wiele pensjonatów, gospodarstw agroturystycznych, restauracji i barów nastawionych na obsługę turystów.